Атырау облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін ішкі талдау нәтижелері бойынша талдамалық анықтама

Атырау қ.                                                                27.06. 2023 жыл

       Ішкі талдау "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – қимыл туралы" Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы № 410-5 Заңына, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Төрағасының 19.10.2016 ж. № 12 бұйрығымен бекітілген сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізудің үлгілік қағидаларына, сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға-2022 сәйкес жүргізілді.

     Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін ішкі талдау объектісінің атауы:

     Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің Атырау облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті.

     Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу негізі:

     Атырау облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің (бұдан әрі - Департамент) 21.04.2023 ж. №160 бұйрығы.

     Талданатын кезең:

     2022 жыл, қаңтар-сәуір 2023 жыл.

     Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды Жанама салықтарды әкімшілендіру басқармасының басшысы А.С.Бурумбаев, Адам ресурстары басқармасының басшысы А.Н.Уагисаева, Тарифтік реттеу басқармасының басшысы А.П.Пикалёв, Аудит басқармасының басшысы К.М.Пернебаев, Қашықтықтан мониторингтеу басқармасының басшысы Р.К.Булеков, Мемлекеттік қызметтер және байланыс орталығы басқармасының басшысы А.С.Тойбазарова, Берешектермен жұмыс басқармасының басшысы                К.Ш.Амангалиева, Өндірістік емес төлемдер басқармасының жеке тұлғаларды әкімшілендіру және жалпыға бірдей декларациялау бөлімінің басшысы Н.Д. Орынбаева, Резидент еместерге салық салу басқармасының басшысы Э.Г.Метенова,  Ірі салық төлеушілер басқармасының басшысы       К.Т.Анетова, Кедендік әкімшілендіру басқармасының басшысы                  Т.С. Каримов, Тауарлар шығарылғаннан кейінгі кедендік бақылау басқармасының басшысы Л.К.Жумашева, ЕАЭО шеңберінде ҚҚС әкімшілендіру басқармасының басшысы Ш.М.Жакупова, "Ақжайық- кедендік ресімдеу орталығы" кеден бекетінің басшысы А.А.Жалгасов, "Әуежай-Атырау" кеден бекетінің басшысы Н.С.Ашенов.

     Департаменттің және оның аумақтық бөлімшелерінің ұйымдық-басқару қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау

    Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау келесі бағыттар бойынша жүргізілді:

    1) Департаменттің қызметін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерде, ішкі құжаттарда, ақпараттық жүйелерде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау;

    2) Департаменттің ұйымдастыру-басқару қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау. 

    Департаменттің және оның аумақтық бөлімшелерінің ұйымдық-басқару қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау келесі мәселелер бойынша жүргізілді:

    1) персоналды басқару, оның ішінде кадрлардың ауысуы;

    2) мүдделер қақтығысын реттеу;

    3) мемлекеттік қызметтер көрсету;

    4) бақылау функцияларын іске асыру;

    5) ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметтен туындайтын өзге де мәселелер.

   Жүргізілген талдау қорытындысы бойынша мыналар анықталды.

   Департамент өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына, Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитеті Төрағасының бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің Атырау облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті туралы Ережеге сәйкес жүзеге асырады

Қазақстан 2016 жылғы 7 қыркүйектегі № 522.

    Департамент басшысы Сауданбеков Айдын Тұрғанбекұлы Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2023.02.22 № 126-ж/қ бұйрығымен тағайындалды.

    Департамент басшысының орынбасары Бақытжанов Ә.М. ҚР ҚМ МКК 03.08.2022 ж. № 434-ж бұйрығымен тағайындалды.

   Департамент басшысының орынбасары Б. У. Шанаев ҚР ҚМ МКК 02.02.2021 ж. № 53-ж бұйрығымен тағайындалды.

   Департамент басшысының орынбасары С. Т. Жанайдаров ҚР ҚМ МКК 12.05.2023 ж. № 245-ж бұйрығымен тағайындалды.

   Департаменттің қызметін қозғайтын нормативтік-құқықтық актілерде, ішкі құжаттарда, ақпараттық жүйелерде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау.

   Талдау жүргізу кезінде басшылықтың өз қалауы бойынша шешім қабылдауына ықпал ететін заңнама нормаларының болуы; лауазымды тұлғалардың нормативтік құқықтық актілер мен ішкі құжаттарды, бизнес-процестердегі ықтимал сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін еркін түсіндіруге мүмкіндік беретін құқықтық олқылықтардың болуы зерделенді.

   Департаменттің шығарылатын құқықтық актілерінде (бұйрықтар, жазбаша нұсқаулар) сыбайлас жемқорлық тәуекелдері мен құқықтық олқылықтар анықталған жоқ.

1. Жанама салықтарды басқару басқармасы

    Жанама салықтарды әкімшілендіру басқармасы 2022 жылға ҚҚС бойынша тіркеу есебіне міндетті қою мақсатында (Салық кодексінің 82-бабының 2-тармағына сәйкес ҚҚС бойынша тіркеу есебіне қою үшін айналымы 2019-2022жж. асатын салық төлеушілер бойынша) салық заңнамасын бұзушылықтарды жою туралы хабарлама жібереді. Аумақтық басқармалар салық төлеушілерге хабарлама жіберді.

   Бұл ретте салық төлеушілер ҚР Салық заңнамасын бұзушылықтарды жою туралы хабарламаны (бұдан әрі – хабарлама) алғаннан кейін ҚҚС бойынша міндетті тіркеу есебіне қою үшін Салық кодексінің 67-бабы негізінде оңайлатылған тәртіппен, ҚР Салық заңнамасын бұзушылықтарды жою туралы хабарламаны орындамай, дара кәсіпкерлердің жекелеген санаттарының қызметін тоқтату туралы өтініштер беретін жағдайлар бар, өйткені орындалмаған хабарламалар болған кезде қызметті тоқтатуға заң жүзінде тыйым салынбайды.

   Аталған проблема дара кәсіпкер ретінде тіркеу есебінен шығару кезінде әсер етеді, ақпараттық жүйе орындалмаған хабарламалар бойынша салыстырып тексеруді жүргізбейді және бағдарлама дара кәсіпкерді тіркеу есебінен автоматты түрде алып тастайды.

   Сонымен қатар, орындалмаған хабарламалар бойынша дара кәсіпкердің тіркеу есебінен алынған ҚҚС бойынша тіркеу есебіне қоюға және ҚР ӘҚБтК-нің 269 (салық төлеушінің ҚР заңнамалық актілерінде белгіленген салық өтінішін беру мерзімін бұзуы) және 275 (төлеуші ретінде есепке қойылмаған кезеңде айналым жасау) баптары бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартуға мүмкіндік жоқ.

    Тәуекел: бұл жағдайда сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің ықтималдығы орын алуы мүмкін, өйткені орындалмаған хабарламалар болған кезде қызметті тоқтатуға заң жүзінде тыйым салынбайды.

   Ұсыным: осы мәселені шешу,Салық кодексінің 67-бабына өзгерістер мен толықтырулар енгізу, атап айтқанда 7-тармақты толықтыру,Салық кодексінің 82-бабының 2-тармағында көрсетілген талаптардың орындалмауы.

2.Тарифтік реттеу және құн басқармасы

    Кедендік бақылау басқармасы 2022 жылы тауарлар шығарылғаннан кейін тауарларға 85 кедендік тексеру және декларацияға 955 түзету жүргізді, олардың нәтижелері бойынша 3 964 млн.теңге сомасына ТТН есептелді, іс жүзінде 2 692 млн. теңге өндірілді, бұл 2021 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 1 217 млн. теңгеге артық.

   "Кедендік әкімшілендіруді жақсарту" бағыты бойынша 2022 жылға арналған қосымша резервтер жоспары(тауарлар шығарылғаннан кейін кедендік бақылау) 2 692 млн.теңгені құрайды, онда орындау 100%-құрады.

   11.05.2023 ж.жағдай бойынша 36 кедендік тексеру аяқталды (5 көшпелі, 13 камералдық және 9 ПТДС, 9 арық), қосымша есептеу сомасы–1 814 053 мың теңге, бұл өткен жылдың қаңтар-мамыр айларымен салыстырғанда (709 999 мың теңге.) 1 104 054 мың теңгеге артық. Өсу қарқыны–256%.

   2023 жылғы 5 айға арналған кедендік бақылау бағыты бойынша ТжКБ түсімдерінің қосымша резервтерінің жоспары 1 259 259 мың теңгені құрайды. Басқарма есепті кезеңде өндіріп алу сомасы 704 323 мың теңгені құрайды және орындалуы 56% -. құрады.

   Тауарларға арналған декларациялар бойынша кедендік құнды айқындау әдістерін қолданудың дұрыстығына кедендік тексеру жүргізу кезінде мәлімделген кедендік құнды төмендету фактілері анықталады.

   2022 жылы Кедендік бақылау басқармасы тауарларды шығарғаннан кейін жүргізілген 85 кедендік тексеру бойынша тауарлардың кедендік құнын дұрыс айқындамау және (немесе) төмендету белгілері бар тауарларға арналған 172 декларацияны анықтады, оларды кедендік тазарту "жасыл" дәліз бойынша жүзеге асырылды.

   Мәселен, 2022 жылы "Alimay" ЖШС-не қатысты камералдық кедендік тексеру жүргізілді.

   Сыртқы істер министрлігі ұсынған құжаттар мен мәліметтерді салыстырған кезде тауардың мәлімделген кедендік құны расталмады - аударымға өтініш, экспорттық кедендік декларация болған жоқ.

   Кедендік құнды айқындау әдістерін қолдана отырып, тауардың кедендік құнын айқындау үшін тексеруші лауазымды тұлға "OracleBi" деректер базасынан (тауарларға бұрын ресімделген декларациялары бар база) ЕАЭО СЭҚ ТН тиісті коды бойынша мәліметтерді түсіреді. Лауазымды тұлға түсірген мәліметтерді ҚР кеден заңнамасының нормасы шегінде өлшемшарттарға сәйкес қолмен өңдейді және баға ақпаратын дербес таңдайды. Мәселен мысалы:

   ДТ 50517/070421/0003654 бойынша:

   Тауар № 1 "төсеу металл", мәлімделген баға–25,44 АҚШ доллары/кг, жаңадан анықталған баға -65,52 АҚШ доллары/кг, баға ақпаратының көзі          ДТ№50517/190221/0001767.

   № 2 Өнім" тығыздағыш элемент", жарияланған баға -57,04 АҚШ доллары/кг, жаңадан анықталған баға -71,84 АҚШ доллары/кг, баға туралы ақпарат көзі ДТ №50505/030321/0001972.

   №3 тауар "синтетикалық майлау", мәлімделген баға -29,87 АҚШ доллары/кг, жаңадан анықталған баға -83,21 АҚШ доллары / кг, баға ақпаратының көзі ДТ № 50517/250321/0003052.

   Өнім № 4" қолғап", жарияланған баға -4,28 АҚШ доллары/кг.жаңадан анықталған баға -16,83 АҚШ доллары/кг, баға туралы ақпарат көзі ДТ №50517/130121/0000295.

   Өнім № 5 "майлау", жарияланған баға -23,96 АҚШ доллары / кг. жаңадан анықталған баға -59,28 АҚШ доллары / кг, баға туралы ақпарат көзі ДТ № 50517/250321/0003063.

   Тауар № 7 "ауыстырылатын тығыздағыш сақина", жарияланған баға -44,44 АҚШ доллары/кг, жаңадан анықталған баға -71,02 АҚШ доллары/кг, баға туралы ақпарат көзі ДТ №50505/180321/0002535.

   Қосымша есептеудің кедендік құнын төмендету фактілері бойынша тексеру нәтижесінде ТжКБ 288 839,21 теңге сомасын құрады.

   Әрбір кедендік тексерудің нәтижелері бойынша кедендік құнды төмендету фактілері анықталатынын атап өткен жөн. Кедендік құнды анықтау үшін тексеру барысында тексеруші лауазымды тұлға "OracleBi" жүйесінің дерекқорынан түсірілген мәліметтер бойынша баға ақпаратын дербес (қолмен) табады.

    Баға туралы ақпаратты қолмен іздеу кедендік бақылаудың барлық кезеңдерінде жүзеге асырылады:

   -01.02.2023 жылдан бастап тауарлар шығарылғанға дейін "Сары дәліз" бойынша тәуекелдің құндық бейіні іске қосылған кезде тауарларға арналған декларациялар ҚР ҚМ МКК ОЭО-ға түседі,

    -"көк дәліз"бойынша № 255,256,351,353 тәуекелдің құндық бейіні іске қосылған кезде тарифтік реттеу басқармасының қызметкерлері,

  - тауар шығарылғаннан кейін кедендік тексеру кезінде.

    Сыбайлас жемқорлық тәуекелі:адам факторы орын алады.

    Ұсыныс:

    Кедендік құнды айқындау кезінде субъективті тәсілді болдырмау мақсатында:

   -баға ақпаратының бірыңғай индикаторы бар бірыңғай автоматтандырылған деректер жүйесін құру немесе тоқсан сайын барлық тауарлар бойынша бекітілген баға ақпаратына жіберу.

   Астана-1 АЖ-да тауар шығарылғанға дейін Кедендік бақылау кезеңінде қажетті баға ақпаратын автоматтандырылған іздеу модулін әзірлеу;

   -бұл ұсынысты "ҚР кеден О туралы" ҚР Кодексінің 11-тарауында және Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 27 наурыздағы № 42 шешімінде заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет деп санаймыз.

3.Аудит басқармасы

    2022 жылы аудит басқармасы 111 салықтық тексеру жүргізді, оның ішінде тақырыптық 16, кешенді 95, оның нәтижелері бойынша 6 362 млн.теңге қосымша есептелді, 5 210 млн. теңге, оның ішінде ағымдағы берешек бойынша 387 млн. теңге, өткен жылдардағы берешек бойынша 4 823 млн. теңге өндірілді.

    Аудит басқармасы рейтингтің барлық көрсеткіштеріне қол жеткізді.

    Аудит басқармасының мамандары салық кодексінің 48-бабы 9-тармағының 1)тармақшасына сәйкес тексерілетін салық төлеушілерге тұрақты негізде жан-жақты мониторинг жүргізетінін атап өту қажет.

    Осыған байланысты бюджетке қосымша салықтардың толық және уақтылы есептелуі және талап қою мерзімдерінің жоғалуына жол бермеу мақсатында талап қою мерзімі аяқталатын тексерулердің аяқталуына ерекше назар аударылады.

    31.12.2022 жылғы жағдай бойынша ескіру мерзімін жоғалту қаупі бар барлық тексерулер аяқталды.

    01.01.2023 жылғы жағдай бойынша аудит басқармасының өндірісінде 47 тексеру жүргізілді, оның ішінде 31 салықтық тексеру аяқталды, оның ішінде 28 кешенді тексеру, тақырыптық 3 Тексеру нәтижесі бойынша 1 135 млн. теңге есептелді, 3 555 млн. теңге өндірілді, оның ішінде ағымдағы берешек бойынша 52 млн. теңге, өткен жылдардағы берешек бойынша 3 503 млн.теңге.

Тәуекел: бұл жағдайда ескіру мерзімін жоғалтқан кезде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің ықтималдығы орын алуы мүмкін.

Ұсыныс: Салық кодексінің 48-бабына талап қою мерзімі бөлігінде жаңашылдық енгізу, ол тексерілетін салық төлеушілерге нұсқама тапсырылғаннан кейін тексерілетін кезеңнің талап қою мерзімі аяқталмайтынын көздейді.

    Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар

    Мемлекеттік қызметтің оң имиджін қалыптастыру шеңберінде БАҚ-та орналастырылған оң және теріс материалдарға мониторинг жүргізіледі, бұл, басқалармен қатар, қызметкерлер туралы ақпарат көзі болып табылады.

    Департаменттің интернет-ресурсында Департаменттің әдеп жөніндегі уәкілі туралы ақпарат орналастырылған.

   Департамент ғимаратында стендтерде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетінің және Департаменттің әдеп жөніндегі уәкілдері туралы ақпарат пен мәліметтер орналастырылған, ол Президенттің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 153 Жарлығымен бекітілген Әдеп жөніндегі уәкіл туралы Ереженің 3-бөлімі 9-тармағының 3-абзацында айқындалған. Әдеп жөніндегі уәкіл Facebook, Instagram, epirgo және terugd 8 интернет-ресурстарында департаменттің интернет-ресурсында, БАҚ-та, әлеуметтік желілерде жарияланады.

    2022 жылы бекітілген жұмыс жоспарларына сәйкес Әдеп жөніндегі уәкіл басқа құрылымдық бөлімшелермен бірлесіп Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша мынадай іс-шаралар жүргізді.

    Facebook, Instagram, Twitter әлеуметтік желілерінде салық және кеден заңнамасын түсіндіру, қызметтің оң имиджін қалыптастыру шеңберінде бір жыл ішінде МКД және МКД бекітілген Медиа Жоспарына сәйкес 9026 БАҚ - та, оның ішінде 180-баспа БАҚ-та, 193 тікелей эфирде және 7197 жарияланымда сөз сөйледі, atr.kgd.gov.kz, "Atyrau TV" телеарнасы бойынша 210 сөз сөйлеу", "Caspian news", оның ішінде "Қоғамдық сөз", "Өзекті мәселе", "Елге қызмет", "Назар-ток шоу" телешоуларында, 59 zoom конференцияларында, 473 "дөңгелек" үстелдер мен семинарларда тұрақты түрде өткізіліп тұрады.

    МКК "байланыс орталығы" арқылы (1414/3) 13010 өтініш келіп түсті.  Орташа алғанда, оператор күніне (40-45) қоңырау қабылдайды. 30.12.2022 ж.жағдай бойынша оң бағаның үлес салмағы-98,2% құрайды.

    Сондай-ақ Департамент деңгейінде байланыс орталығы жұмыс істейді (30-90-35, 31-84-27) 2022 жылдың қорытындысы бойынша 4515 қоңырау түсті.

    Департамент деңгейінде жеделхат арнасында топ құрылды. Жыл басынан бері өтініштердің 6595 сұрағына жауаптар ұсынылды. Күніне шамамен 50-55 өтініш келіп түседі. Пайдаланушылар саны 30.12.2022 -2225.

"Е salyq Azamat" мобильді қосымшасын танымал ету мақсатында -2678 іс-шара өткізілді, оның ішінде 90457 қолданушы (25.12.2022 ж.)

    "E-Salyq Business"мобильді қосымшасын танымал ету. Жаппай - түсіндіру жұмыстары тұрақты негізде жүргізілуде. 2022 жылы 3519 жаппай–түсіндіру іс-шаралары өткізілді, барлығы 46101(28.12.2022 ж.) пайдаланушылар.

     Сондай-ақ әлеуметтік желілерде 1524 жарияланым жарияланды, медиа тұлғаларды, блогерлерді тартумен өзара іс-қимыл және e-salyqazamat-234 қатысты бейнероликтер дайындау, қалада, аудан орталықтарында және ауылдық округтерде 76 баннер орналастырылды, сондай-ақ қала мен аудандардың Led-экрандарында трансляция жүргізілуде, халық көп жиналатын жерлерде әртүрлі тақырыптағы 17182 брошюра таратылды (т. б, ХҚКО, базарлар және т.б.), теледидарда 28 сөз сөйледі. Бұл қосымшалар сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың маңызды құралы болып табылады.

    СНТ пилоттық жобасы бойынша 276 түсіндіру іс-шарасы өткізілді, 1550 тақырыптық брошюралар дайындалды және таратылды. Апта сайын АО Департамент қызметкерлерінің, аумақтық МКБ және салық төлеушілердің қатысуымен ZOOM платформасында конференция өткізіледі, 2022 жылы 54 ZOOM конференциясы өткізілді.

    Ақпараттық жұмыс сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың алдын алу жөніндегі жұмысты жариялау бойынша жүргізіледі. Есепті кезеңде сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағыттағы барлығы 225 материал жарияланды.